Wat Werkt? Smart Start

Hoe kunnen we met behulp van data, kennis, wetenschappelijk onderzoek en design thinking grote problemen in gezinnen voorkomen? En dat kinderen en gezinnen in de hoogspecialistische jeugd- en gezinshulp terechtkomen? Vanuit deze vragen ontstond vijf jaar geleden het programma Smart Start. Vivian: ‘Sterk Huis – een organisatie die mensen in lastige, onveilige thuissituaties helpt met (trauma)behandeling en opvang – de Universiteit Tilburg en Centerdata, deelden de wens om voor complexe vraagstukken op basis van wat je weet en kunt weten, te voorkomen dat problemen groot worden. Ook sloten verschillende gemeenten, GGD en de bestuurder van Xpect Primair – een bestuur voor primair onderwijs in Tilburg – zich aan om samen tot een oplossing te komen.’

Meer inzicht

Zo werd de eerste pilot aan de Tilburgse school de Zuidwester een feit: een school waar leraren maar weinig aan lesgeven toekomen en veel kinderen de nodige uitdagingen kennen, van traumatische ervaringen en armoede tot leer- en gedragsproblemen. Allereerst werd in samenwerking met de Universiteit Tilburg de grote hoeveelheid data in kaart gebracht en geanalyseerd: een tijdrovend proces. Om sneller inzicht te krijgen in de problematiek, besloten de partners van Smart Start een zogeheten Adverse Childhood Experience-vragenlijst in te zetten. Deze ACE-vragenlijst wordt geanonimiseerd afgenomen bij leraren en IB’ers, en geeft een gedetailleerder beeld van wat er speelt.

Astrid: ‘Met deze methode kun je beter inzoomen. Op een andere school kwam bijvoorbeeld naar voren dat bij 160 kinderen die tijdens coronatijd gebruik hebben gemaakt van de noodopvang, forse problemen speelden. Terwijl uit de CBS-analyse bleek dat het met de meeste kinderen wel goed ging.’

Het belang van de context

Daarnaast is ook gekeken naar de context, zoals woonwijken en het aantal meldingen bij Veilig Thuis. Tot slot zijn er nog interviews met ouders gehouden. Zo kwamen de partners van Smart Start gezamenlijk tot de interventie Team Op Maat, waarbij problemen zo snel mogelijk worden getraceerd én geduid: wat is er aan de hand? Is er hulp nodig? En zo ja, welke hulp?

Denken vanuit de doelgroep

De interventie kwam tot stand via de methode van Design Thinking: een verzameling strategische, cognitieve en praktische procedures om tot oplossingen te komen. Vivian: ‘Deze methode dwingt je om vanuit de doelgroep te denken en te kiezen. De stappen van het proces doorlopen we onder professionele begeleiding, en inmiddels hebben we een eigen team dat in Brabant dit soort processen kan en wil begeleiden.’

Intensieve samenwerking als team

Alles is erop gericht om problemen snel te signaleren en op te pakken, zodat de rust op school kan wederkeren. Zo werd op de Zuidwester een extra gedragsspecialist aangesteld die in het Team op Maat (ToM) nauw samenwerkt met de IB’ers van de school. Ook is er aan het ToM een toegangsmedewerker toegevoegd en werkt het team intensief samen met externe partners in de wijk, zoals de woningbouw, het buurthuis, kinderopvang en politie. Vivian: ‘De extra professionals zijn echt onderdeel van het team en werken ter plekkeook al zijn ze eigenlijk in dienst van de Toegang en Sterk Huis. Dit is belangrijk, omdat ouders vaak wel vertrouwen hebben in de school, maar de drempel naar hulpverlening te hoog vinden. Nu komen leerkrachten en ouders hen tegen in de school, en hebben zij een ‘gezicht’.’

Kortere lijntjes, snellere hulp

De methode heeft zijn vruchten afgeworpen. Astrid: ‘De leerkrachten kunnen zich weer richten op het geven van onderwijs en dat geeft rust.’ Verder is de samenwerking tussen de verschillende partners in de wijk waardevol gebleken. Als jeugdhulp en onderwijs geen aparte domeinen meer zijn, kan er veel sneller gehandeld worden. Verder zijn ook de lijntjes korter, omdat hulp al op de school aanwezig is. Op deze manier worden kleinere problemen al gesignaleerd voordat ze groter worden en is hulp zoeken bij die problemen een stuk laagdrempeliger.’

Werken met data: een oplossing op maat

Intussen is de pilot opgeschaald naar meerdere scholen in de wijk, waarbij sterk wordt ingezet op samenwerking op buurtniveau. Astrid: ‘Maar dat wil niet zeggen dat elke school een Team op Maat krijgt. Juist door te werken met data, zal de oplossing die via Design Thinking naar voren komt, per school verschillen. Dat maakt het juist zo’n geschikte methode om dit soort problematiek gericht te voorkomen.’

Zelf aan de slag met data en Design Thinking?

Op de website besmartstart.nl vind je alle informatie over het programma Smart Start. Je kunt daar ook toolkits downloaden, zodat je zelf aan de slag kunt. In deze toolkits vind je ook allerlei praktische handvatten om met design thinking aan de slag te gaan, zoals verschillende werkvormen om tot oplossingen te komen, maar ook stappenplannen voor onderzoek en data-analyse, en vorbeelden van vragenlijsten. In de bibliotheek vind je allerlei artikelen, animaties, video’s uit het hele land over inhoudelijke thema’s als armoede en over datageletterdheid en design thinking. Ook op de website https://programmasmartstart.nl/ vind je nuttige informatie en artikelen over dit programma.

Vanaf oktober kun je ook masterclasses volgen: Masterclasses - Smart Start

Vivian Jacobs: Programmamanager Smart Start

Smart Start is een programma in de regio Hart van Brabant met o.a. onderwijs, gemeente, GGD en VWS. Bij Smart Start proberen ze op basis van data en design thinking preventieve oplossingen te bedenken voor intergenerationele problematiek. Eén van de eerste oplossingen die ze bij smart start ontwikkelden, was het Team op Maat op een school van Astrid, inmiddels werken meer scholen met een Team op Maat. Daarnaast is Vivian bestuurssecretaris bij Sterk Huis, een organisatie voor vrouwenopvang en jeugd- en gezinshulpverlening.

 

Astrid Plagmeijer: Xpect Primair, Directeur Onderwijskwaliteit & Ontwikkeling

Astrid is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs van 26 instellingen voor basisonderwijs in Tilburg. Een aantal daarvan werken met een team op maat, waarin ze proberen onderwijs en zorg bij elkaar te krijgen.