Dialoogavond #13: ‘Waarom moeten we allemaal hetzelfde doen?’

Je kunt niks, je bent niks en je zult nooit wat worden.' Met deze boodschap betrad Joy Moonen 48 jaar geleden het leven. Inmiddels is ze moeder, heeft ze een eigen onderneming en noemt ze zich ‘anderswerkend-lijfexpert’. Ja, haar lijf werkt anders, maar daarom is zij nog niet dom of nutteloos! Deze boodschap draagt ze uit overal waar ze de gelegenheid krijgt, zoals op de dertiende Dialoogavond Met Andere Ogen op dinsdag 6 juni 2023 in Pakhuis de Zwijger. ‘Bouwen aan een inclusieve voedingsbodem’ was het gespreksonderwerp. Hoe komen we tot een inclusieve cultuur waarin het vanzelfsprekend is om inclusief te denken en te doen? Daar hadden Joy Moonen als tafeldame en de negen gasten die het gesprek met elkaar aangingen wel wat over te zeggen. Onder leiding van moderator Suzanne Bollen vlogen de oproepen, oplossingen en emoties (ook de ongemakkelijke) over tafel. 

Lange weg te gaan

Al zo’n jaar of vijftig proberen we de weg in te slaan naar een inclusievere samenleving. Er zijn mooie initiatieven, overal in het land, maar we hebben nog een lange weg te gaan. Janouke Meerveld bijvoorbeeld, voorzitter van het Landelijk Aktie Komitee Scholieren, (LAKS) was een tijd langdurig ziek. Het lukte haar school niet om haar toch lessen te laten volgen, bijvoorbeeld via een camera achter in de klas, zodat ze kon blijven leren. Totdat corona kwam en de lessen wel ineens online plaats konden vinden. Inmiddels is het voor thuiszittende kinderen opnieuw lastig om aangehaakt te blijven. 

Of Jana Vyrastekova die jarenlang met het systeem vocht om haar zoontje met Downsyndroom onderwijs te laten volgen op een reguliere school. “De school was niet goed in staat om hem de begeleiding te geven die hij nodig had. ‘Hij hoort hier niet, hij kan beter naar een andere school’, was steeds de boodschap. Dat hij inmiddels vriendjes had, zag de school niet. En die vriendjes raakte hij kwijt toen de school besloot dat hij niet meer welkom was.”

Iris van der Steen schrikt van dit verhaal. Ze is zelf leerkracht van een groep 4 op een Daltonschool in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt en ze heeft een meisje met Downsyndroom in de klas. Vanzelfsprekend is dat niet, ‘maar Liv hoort er gewoon bij’, vertelt Iris. ‘Liv vraagt van ons dat we steeds weer creatieve oplossingen bedenken voor wat ze nodig heeft. Ze kan bijvoorbeeld nooit winnen met tikkertje omdat ze langzamer is dan de andere kinderen. Maar als we haar een stoffen slurf geven, kan ze toch tikken.’

Oproepen en tips van de tafelgasten voor een inclusieve voedingsbodem:

• Stel de vraag centraal: wat heb jij nodig om te kunnen leren? (Janouke Meerveld)

• En doe dan ook echt iets met het antwoord! (Joy Moonen)

• Het hoeft niet morgen al perfect te zijn, zoek rustig je eigen weggetje, maar ga wel op pad. (Jana Vyrastekova)

• Werk zoveel mogelijk samen, zorg voor een goede ondersteuning. En bedenk: wat vandaag niet lukt, doen we morgen wel. (Iris van der Steen)

‘De kinderen hebben het zelf geregeld’

Gelukkig zijn er overal in het land goede voorbeelden van waar inclusiviteit al goed lukt. IKC Oud Karpsel is zo’n voorbeeld. Directeur Ariana Breimer vertelt dat haar IKC drie groepen heeft voor kinderen met een meervoudige beperking. Zelfs het speelplein is aangepast aan de specifieke behoeften van alle kinderen. Dat hebben de kinderen zelf zo geregeld: ‘Ze kwamen op een dag naar me toe: mevrouw, we willen speeltoestellen waar ook de andere kinderen in kunnen spelen. Kom maar met een voorstel, zei ik. Het hek was van de dam. Ze organiseerden een enorme inzamelactie en binnen korte tijd hadden we de middelen voor aangepaste speeltoestellen.’

De grootste weerstand die ze ondervindt komt vanuit het systeem, of in ieder geval uit hoe we het systeem soms ervaren: we zijn bang te worden ‘afgerekend’ op onze resultaten en voelen de druk van de Inspectie. ‘Collega’s en ouders wilden het wel. Ze hadden natuurlijk wel vragen, maar we zijn in gesprek gegaan en uiteindelijk zag iedereen het zitten. Maar we doen iets wat nog niet goed past binnen het reguliere systeem. Dat merk je, terwijl we simpelweg uitvoering geven aan een maatschappelijke opdracht.’

Pleidooi voor creativiteit en innovatiekracht

Nathalie Lecina is directeur-bestuurder van Studio Moio (Stichting Maatschappelijk Ondernemen in het Onderwijs). Zij vertelt hoe zij al jarenlang bezig was met maatschappelijke vernieuwing en het ene na het andere adviesrapport publiceerde dat vervolgens weer in een la belandde. ‘Ik ontdekte dat we steeds bezig waren de problemen op te lossen met dezelfde mensen die de problemen veroorzaakten. We spraken niet met de mensen waar het over ging. Ik noem dat de brongroep in plaats van doelgroepen. Ik richtte toen Moio op en ben op ROC-jongeren afgestapt. Ik vroeg ze rechtstreeks: zouden jullie mij kunnen helpen met een onderzoek naar obesitas? Tot mijn verbazing wilden ze dat maar al te graag en ze kwamen met oplossingen die ik nooit had kunnen bedenken. Ze stelden bijvoorbeeld voor om op alle scholen te gaan rolstoelbasketballen. Waarom? vroeg ik. Dat kan niemand, was hun antwoord, en dan zijn we allemaal gelijk.’

Waar Nathalie voor pleit is om af te stappen van de selectiemechanismen binnen het onderwijs. ‘Op de basisschool leren we kinderen al wat discrimineren is door ze in te delen op niveaus en ze vervolgens uit te laten stromen naar onderwijs ‘op hun niveau’. We doen daarmee de creativiteit en innovatiekracht van kinderen enorm tekort. Ik pleit voor een onderwijssysteem waarin iedereen zijn of haar eigen nieuwsgierigheid en fascinatie mag volgen. Waarom moeten we allemaal hetzelfde doen? Waarom willen we iedereen persen in dezelfde mal?’

Oproepen en tips van de tafelgasten en publiek voor een inclusieve voedingsbodem:

• Stap af van onderwijs als selectiemechanisme. Help mensen ontwikkelen, zonder ze op te delen in niveaus. (Nathalie Lecina)

• Toon lef, ga het gewoon doen en wees niet bang voor het systeem. Werk vanuit de bedoeling en laat het systeem het systeem. (Ariana Breimer)

• Het gaat in onderwijs niet alleen om begrijpend lezen, maar ook om begrijpend leven. (Hanneke Visser, schoolpsycholoog)

• Waarom zijn hier alleen ‘witte mensen’? Inclusiviteit gaat ook over diversiteit en die mis ik in het onderwijs! En wees eerlijk: hoeveel mensen met een ‘anderswerkend lijf’ of met een ‘ander kleurtje’ werken er in jouw organisatie? (reacties uit de zaal)
   

Veel mooie woorden

Sharon Stellaard deed onderzoek naar het passend onderwijs- en jeugdzorgbeleid van de afgelopen vijftig jaar. Haar conclusies zijn onthutsend. De titel van haar proefschrift zegt het eigenlijk al: we maken ‘boemerangbeleid’. Om problemen op te lossen maken we beleid dat de problemen alleen maar erger maakt. En dan maken we weer nieuw beleid, en zo voort en zo verder. Haar boodschap is geen vrolijke, omdat ze de onmacht blootlegt waar velen in de wereld van onderwijs en jeugd mee worstelen.

‘Neem nu de recente Kamerbrief van minister Wiersma over inclusief onderwijs. Daarin staat precies dezelfde boodschap als in 1973. Dat komt omdat we vastzitten in een beleidsbubbel waarin we continu met dezelfde groep mensen hetzelfde verhaal vertellen. We weten allemaal dat er een grote verandering nodig is, maar iedereen schrikt daarvan weg omdat we het niet kunnen overzien, en ook omdat we vastzitten in het systeem van lesmethodes, leerlingvolgsystemen, benchmarkproducten etc.. Dus blijven we doen wat we altijd al deden. En organiseren we avonden als deze, met de beste bedoelingen en veel mooie woorden, maar met weinig zicht op blijvende resultaten.’

Misschien helpt het als we regelmatig terugkeren naar de bedoeling: waarom willen we dit ook alweer? Waarom willen we toewerken naar een inclusieve cultuur waarin iedereen vanuit eigen kracht en waarde mee kan doen? Of draai het eens om: wat doet het met een mens als je wordt buitengesloten? Wat doet dat met de samenleving als geheel? Als we deze vragen als basis nemen voor het gesprek, hoeven we het misschien wat minder vaak te hebben over ‘het systeem’.

Herbergzame scholen

Dolf van Veen, orthopedagoog, hoofd van het Nederlands Centrum voor Onderwijs en Jeugd en bijzonder hoogleraar aan de universiteit van Nottingham, is in ieder geval wat vrolijker gestemd. Hij erkent dat er vele knelpunten zijn, maar hij ziet ook dat er heel veel goed gaat. ‘Vooral in kleinere gemeenschappen, zoals op de Waddeneilanden en in de Achterhoek, zie ik prachtige inclusieve scholen ontstaan. Ik noem dat graag ‘herbergzame scholen’, scholen waarin oog is voor de pedagogiek van het onderwijs. De aloude humanistische idealen van socialisatie en persoonsvorming zijn de afgelopen decennia wat ondergesneeuwd geraakt in de selectiemechanismen van scholen, en in de enorme groei van allerlei specialismen om de scholen heen. Al die ‘gogen’ weten heel veel van een stukje van het kind, maar hebben geen zicht op het kind als volwaardig mens.’

Oproepen en tips van de tafelgasten en publiek voor een inclusieve voedingsbodem:

• Werken aan inclusiviteit begint bij een divers en inclusief docententeam en bijbehorende onderwijscultuur. (Elizabeth Venicz, antropoloog)

• ‘Jullie verhalen zijn zo negatief’ zeggen mensen soms. Maar daarom vertellen we ze ook, omdat ze verteld moeten worden. (Melchior Wammes, ervaringsdeskundige jongere)

• Er gebeuren mooie dingen in de kantlijn, maar het zet niet door. Waarom zitten hier bijvoorbeeld niet meer mensen met een ‘anderswerkend lijf of hoofd’? (Joy Moonen)

• Maak mensen afhankelijk van elkaar door ze te laten samenwerken in plaats van ze los van elkaar voort te laten ploeteren. Dan verandert alles. (Jana Vyrastekova)

• Projecten rond inclusiviteit zijn prachtig maar ze raken de kern niet, omdat we er het systeem niet mee veranderen. Het is nodig om de pijn onder ogen te zien en van daaruit te zoeken naar een nieuw perspectief. (Nathalie Lecina)

Dialooginstrument

Over hoe je dat kunt doen - in gesprek gaan over de inrichting van een inclusief pedagogisch ecosysteem - ontwikkelde Met Andere Ogen een Dialooginstrument. Aan de hand van vier elementen met ieder vijf essentiële vragen gidst het instrument je op een inspirerende manier door een gesprek met ‘the whole system in the room’ over hoe je samen tot een ander verhaal kunt komen voor de wereld van onderwijs en jeugd.

De volledige dialoog ‘Bouwen aan een inclusieve voedingsbodem’ is terug te bekijken bovenaan dit bericht.