'Samenwerken met ouders begint met écht luisteren'

Sandra’s eigen reis begon als moeder van een zoon met een licht verstandelijke beperking en andere uitdagingen. 'Onze zoon gaat de wereld aan met alles wat hij heeft,' vertelt ze. 'Hij is nieuwsgierig, stelt zich open voor anderen en gaat moeilijke momenten niet uit de weg. Hij heeft geen oordeel en wil alles van je weten. Maar helaas zien we die open blik niet altijd terug vanuit de omgeving.' De zoektocht naar passende ondersteuning was vaak een strijd, waarbij het gezin niet gezien en gehoord werd door instanties die juist zouden moeten ondersteunen.

Na jaren van zoeken, vallen en opstaan, heeft het gezin nu meer rust gevonden. 'Het gaat nu eigenlijk best goed,' zegt Sandra. ‘We hebben geleerd om te vertrouwen op onze eigen kennis, om zelf te regie pakken, maar ook om te weten wanneer we hulp nodig hebben en te durven vragen bij wie of waar we dan terechtkunnen. Onze zoon zit nu op een plek waar hij zichzelf kan zijn, met mensen die hem begrijpen en met wie we echt kunnen praten.'

Ze benadrukt dat het vooral tijd en een andere benadering nodig had. 'We moesten heel goed leren luisteren naar wat hij nodig heeft en niet alleen focussen op wat volgens de boeken of instanties "moet”.’ Dat betekende ook dat we soms buiten de reguliere paden moesten denken en ondersteuning moesten zoeken die wel paste bij hem.'

Van ouder naar ervaringsdeskundige professional

Deze persoonlijke ervaringen hebben haar niet alleen als moeder, maar ook als professional gevormd. 'Ik begon me af te vragen: als het voor ons al zo’n zoektocht is, hoe werkt dit dan bij andere gezinnen? Zo ben ik als zelfstandige terechtgekomen in het werkveld van jeugdzorg, onderwijs en participatie.'

En zo ook bij het project WEL in Ontwikkeling, dat kinderen en jongeren sinds 2021 ondersteunt die buiten het reguliere onderwijs zijn komen te staan. Het project sluit aan bij het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) en is bedoeld om een nieuwe beweging te creëren in situaties waarbij kinderen zijn vastgelopen of waarin kinderen zich onvoldoende kunnen ontwikkelen. 'Het idee voor WiO ontstond tijdens de coronapandemie, toen duidelijk werd dat er al veel kinderen thuiszaten, los van corona,' legt Sandra uit. 'De ministeries van OCW en VWS vroegen Gedragswerk, Ingrado en het Ondersteuningsteam Zorg voor de Jeugd om een plan te ontwikkelen om deze jongeren nieuwe kansen te geven.'

Het doel van WiO maakt het tot een uniek project, zegt sandra: ‘Dat is niet ‘terug naar school’ maar hoe weer ‘wel in ontwikkeling’. Dit vraagt een andere mindset van mensen in het onderwijsveld.’ Ook de manier van financiering biedt voordelen: samenwerkingsverbanden mogen de subsidie vrij besteden aan wat volgens hen het beste bijdraagt aan de ontwikkeling van de jongeren, zonder strikte voorschriften die een onderscheid maken tussen onderwijs en zorg. Dit geeft samenwerkingsverbanden de ruimte om zelf te bepalen waar het geld aan besteed wordt, zolang het maar bijdraagt aan de ontwikkeling van deze jongeren,' vertelt Sandra. 'Het is een vrij project en dat geeft veel ruimte voor maatwerk.’

Blinde vlekken blootleggen

Binnen het project zet Sandra haar expertise onder andere in als interviewer. De waarderende interviews die zij en haar collega’s met ouders en jongeren houden, zijn hierin een belangrijke pijler. 'In de interviews richten we ons op wat wel werkt, wat waardevol is en waar mogelijkheden liggen. Dit maakt de gesprekken vaak anders dan die ouders gewend zijn. Ze voelen zich eindelijk gehoord.'

De uitkomsten van de interviews worden teruggekoppeld naar betrokkenen zoals samenwerkingsverbanden, leerplichtambtenaren en scholen. 'We delen de verhalen en inzichten met de mensen die met beleid bezig zijn of die in de praktijk met deze kinderen werken,' zegt Sandra. 'Zo laten we zien wat er speelt bij gezinnen, hoe samenwerkingen verlopen en waar mogelijkheden en successen zitten.’ Deze terugkoppeling helpt om blinde vlekken bloot te leggen en brengt een stem van ouders en jongeren naar beleidsmakers om de praktijk voor hen dichterbij te brengen. De verhalen worden ook gebruikt om professionals te inspireren en te laten zien wat een waarderende aanpak kan opleveren.

Anders luisteren

In haar gesprekken met ouders en kinderen past Sandra de techniek van waarderend interviewen toe. Dat is manier van vragen stellen gebaseerd op positieve psychologie. 'Het gaat erom dat je het gesprek open ingaat en de focus legt op wat er wél goed gaat,' legt ze uit. 'In plaats van te blijven hangen in alles wat niet werkt, vragen we ouders naar hun positieve ervaringen, de momenten die goed voelden en laten we ze vertellen waarom die momenten goed voelden. Je ziet dan dat ouders weer even gaan stralen. Door alle zorgen en stress zijn ze soms vergeten dat er ook goede momenten waren en zijn. Terwijl die juist zo belangrijk om te beseffen, want het zijn de ingangen naar potentiële ontwikkeling.’

Sandra benadrukt hoe belangrijk het is om echt zonder oordeel te luisteren, wat niet altijd makkelijk is. 'Je moet je eigen aannames en ideeën continu aan de kant zetten,' zegt ze. 'Ik probeer altijd met een open blik en nieuwsgierigheid te luisteren. Dat betekent dat ik niet meteen invul wat er fout is of wat er zou moeten gebeuren.'

Naast ouders staan, niet tegenover hen

Een treffend voorbeeld is het verhaal van een jongen die vastgelopen was, zowel thuis als op school. 'Hij kon niks meer, behalve als het met een hond te maken had', vertelt ze. Hij vroeg zijn ouders om een hond, omdat hij zich daardoor minder eenzaam voelde en een maatje had. Zijn ouders namen contact op met een hondentrainer die een paar keer met hem op pad ging. Gaandeweg zagen ze positieve veranderingen, en dankzij financiering via WiO kon de begeleiding worden voortgezet. Inmiddels hebben ze zelf een puppy aangeschaft.’

‘Via de hond leerde hij spelenderwijs rekenen door het voer af te wegen en schrijven door de naam van de hond op te schrijven. De hond gaf hem weer plezier in het leven, iets wat hij lang kwijt was. Daarbij voelde hij zich autonoom in zijn keuze, verbinding met de hond, en competent door de nieuwe vaardigheden die hij opdeed. Precies de basisbehoeften waaraan moet worden voldaan om je te kunnen ontwikkelen.’

Dit laat zien hoe belangrijk het is dat professionals naast ouders staan in plaats van tegenover hen, zodat er samen gekeken kan worden naar wat wél mogelijk is, zegt Sandra. 'Ouders krijgen vaak het gevoel dat er over hen heen wordt gepraat. Als je naast hen gaat staan, met een open houding en oprechte nieuwsgierigheid, dan voel je wat zij meemaken. Samen kijken naar wat hun wensen zijn, creëert ruimte en vertrouwen.’ Of die wensen wel of niet haalbaar zijn, is hierbij in eerste instantie niet van belang. ‘Vaak worden ouders of jongeren aan het begin van een gesprek al afgekapt met de boodschap “wat jij wil, kan niet of mag niet”. Het gaat erom dat zij die wensen mogen uitspreken, dat ze er mogen zijn en dat je vandaaruit samen verder in gesprek gaat. En gaandeweg samen onderzoekt wat wel en niet haalbaar is.’

Van praktijk naar beleid: leren van de ervaring

Sandra ziet dat de ervaringen van ouders en jongeren waardevolle inzichten bieden die breder gedeeld kunnen worden. ‘Door onze aanpak en positieve resultaten te delen, kunnen we anderen inspireren om ook zonder oordeel en met open blik naar ouders en jongeren te kijken.’

Naast haar werk met ouders en jongeren, houdt ze zich daarom bezig met het versterken van het onderwijsveld, waarin onderwijs, zorg en jeugd samenkomen. Ze ziet dat als professionals meer ruimte en tijd krijgen om te luisteren naar ouders, dit ook beleidsmatig verandering kan brengen. 'Maar dit vraagt om een andere werkwijze, waarbij je als professional niet meteen met de oplossing klaarstaat, maar samen met ouders onderzoekt wat er nodig is.' Vanuit het project worden door het hele land regelmatig workshops georganiseerd om leerplichtambtenaren, samenwerkingsverbanden en beleidsmedewerkers te trainen in deze benadering. 'We laten hen ervaren hoe het is om zonder oordeel het gesprek in te gaan.'

Ze ziet het als een beweging die uiteindelijk kan leiden tot grotere veranderingen. 'Het gaat om het creëren van een cultuur waarin luisteren en samenwerken centraal staan. Als we daarin blijven investeren, kunnen we samen bouwen aan een toekomst waarin iedere jongere de kans krijgt om zich te ontwikkelen.'